Çağımızın en büyük sağlık problemlerinden olan obezite ve fazla kilolar insan yaşamında hem ruhsal hem de fiziksel sağlık açısından büyük problemler ortaya çıkarmaktadır. Bu problemi aşmak için halk arasında çeşitli zayıflattığına inanılan otlar, ilaçlar, ruhsatlı ve ruhsatsız birçok ürün kullanılmaktadır. İnternette ve halk arasında bu konuyla alakalı çeşitli bilgi kirlilikleri bulunmakta olup biz sağlık çalışanlarının bu konuyu aydınlatmak için üzerine düşen görevler vardır. Hadi birlikte bu konuyu inceleyelim.
İçindekiler
Öncelikle nedir bu obezite?
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) obeziteyi, sağlığı bozacak ölçüde vücutta aşırı yağ birikmesi olarak tanımlamıştır. Kilo alımının asıl nedeni günlük alınan kalori miktarının, günlük yakılan kalori miktarından fazla olmasından kaynaklanmaktadır. Obezite, başta kardiyovasküler ve endokrin sistem olmak üzere vücudun tüm organ ve sistemlerini etkileyerek çeşitli bozukluklara ve hatta ölümlere yol açabilen önemli bir sağlık problemidir. DSÖ tarafından en riskli 10 hastalıktan biri olarak kabul edilen obezitenin, yine aynı örgüt tarafından yürütülen son araştırmalarda kanserle yakın ilgisi olduğu da belirlenmiştir.
Obezite nasıl tedavi edilir?
Obezite tedavisinde amaç, gerçekçi bir vücut ağırlığı kaybı hedeflenerek, obeziteye ilişkin morbidite ve mortalite risklerini azaltmak, bireye yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı kazandırmak ve yaşam kalitesini yükseltmektir. Yeme ve aktivite alışkanlıklarınızı anlamanıza ve değiştirmenize yardımcı olması için bir diyetisyen, davranış danışmanı ve obezite uzmanı dahil olmak üzere sağlık uzmanlarından oluşan bir ekiple çalışmanız gerekebilir.
Obezite tedavisinde kullanılan yöntemleri 5 grup altına toplayabiliriz. Bu yöntemler;
1.Tıbbi beslenme (diyet) tedavisi
2.Egzersiz tedavisi
3.Davranış değişikliği tedavisi
4.Farmakolojik tedavi
5.Cerrahi tedavi
Farmakolojik Tedavi
Obezite tedavisinde zaman zaman doktorlar tarafından reçete edilen antiobezitan ilaçlar kullanılmaktadır. Ancak, taşıdıkları önemli riskler nedeniyle bu ilaçların mutlaka sıkı “hekim kontrolünde” kullanılması gerekmektedir. Dolayısıyla, zorunlu nedenler haricinde kullanılması pek tercih edilmeyip ilk başta yaşam tarzı değişiklikleri, diyet gibi yaklaşımlar hastaya önerilmektedir. İlaç tedavisi BKI 30 kg/m² üzeri olan obez hastalarda ya da 27-29.9 kg/m² arasında olan olan hastalarda diyet ve egzersiz ile tedavi hedefine ulaşamamasında tercih edilebilir. Reçete edilen FDA onaylı ilaçları/ Tarım ve Köy işleri Bakanlığı onaylı bitkisel bazlı zayıflama preparatlarına eczanelerden, internet ortamından, hatta aktarlardan kolay bir şekilde ulaşılabilmektedir Ülkemizde de bu durum piyasa haline gelmiş ve insanlarımızın da bu piyasaya rağbeti gittikçe artmaktadır.
Obezite tedavisinde kullanılan ilaçlar obez bireyin iştahını baskılayarak, enerji tüketimini arttırarak, besin emilimine etki ederek kilo vermesini sağlamaktadır. Obezitenin tedavisi için farmakolojik seçenekler arasında lorcaserin, liraglutid, orlistat, kombinasyon halinde fentermin-uzatılmış salma topiramat, kombinasyon naltrekson-bupropion, fentermin, benzfetamin, fendimetrazin ve dietilpropiyon vardır.
Yazımızın bu bölümünde ilaçlara örnekler verilmekte olup bu ilaçları kullanırken hekim kontrolünde ve size önerilen dozda kullanmanız ve ilaçların tek başına ideal vücut ölçülerine ulaşmada yetersiz olduğunu diyet ve egzersizin bu tedaviyi tamamlayıcı nitelikte bulunduğunu belirtmek isteriz. İlacı aldıktan sonra prospektüsü dikkatlice okumanızı ve herhangi bir sorunla karşılaşırsanız hekim veya en yakın sağlık danışmanı olan eczacınızla konuşmanızı tavsiye ederiz. Bu tür ilaçların kişilerde ciddi yan etkiler gösterdiği saptanmış olup herhangi bir yan etkiyle karşılaşmanız durumunda acilen hekiminizle görüşünüz.
Reçetesiz Satılan İlaçlar:
Alli (orlistat):
Yenilen yağların bir kısmını bloke ederek vücudunuz tarafından emilmesini engeller. Alli, kilo vermeye yardımcı olmak veya hali hazırda verilmiş olan kiloları yeniden kazanma riskini azaltmak için kullanılır. Bu ilaç, düşük kalorili bir diyetle birlikte kullanılmalıdır. Orlistat sadece yetişkinlerde kullanım içindir. Xenical, orlistatın reçeteli dayanıklı şeklidir. Alli marka orlistat reçetesiz mevcuttur. Reçetesiz satılan ilaç, Xenical’den daha düşük bir dozda satılmaktadır. Orlistat almak vücudunuzun belirli vitaminleri emmesini zorlaştırabilir. Bir bebeği emziriyorsanız bu vitaminler önemlidir. Bir bebeği emziriyorsanız, bu ilacı doktor tavsiyesi olmadan kullanmayınız.
Alli genellikle bir miktar yağ içeren her ana öğünde günde 3 kez alınır (öğünün kalorisinin % 30’dan fazla yağ içermemelidir). İlacı yemeğinizle birlikte veya yedikten 1 saat sonrasına kadar alabilirsiniz.
Yan Etkileri:
Kramplar, şişkinlik, dışkı inkontinansı, yağlı lekelenme, yağda çözünen vitaminlerin emilimi azaltılabilir. Nadiren: Şiddetli karaciğer hasarı, oksalat-böbrek hasarı.
Diğer reçetesiz diyet ilaçları:
Reçetesiz satılan diyet hapları genellikle kalp atış hızını ve kan basıncını artırabilecek maddeler içerir. Zamanla sürdürülebilecek kilo kaybını sağlamada ne kadar etkili oldukları açık değildir. Yaygın yan etkiler arasında gergin hissetmek ve kalp çarpıntısı yer alır.
Reçeteli Satılan İlaçlar:
Fentermin-Topiramat:
Fentermin-topiramat kombinasyonu, 10 yılı aşkın süre boyunca kronik obezite tedavisinde, kilo kontrolü olarak kullanılan ilaçtır. 14 gün boyunca sabahları günde bir kez kullanılır. Gebelikte, hipertiroidizm, glokom, MAO inhibitörleri alan hastalarda kullanılmamalıdır.
Yan Etkileri:
Psikolojik ve santral sinir sistemi etkileri, nöroljik sorunlar, kardiyovasküler sistem problemleri, mide bağırsak sistemi problemleri, dermotolojik sorunlar.
Belviq XR (lorcaserin):
İştahı düzenlemeye yardımcıdır. Hamilelik sırasında kullanılmamalıdır.
Saxenda (liraglutide):
Kilo kaybını yönetmek için kullanılmaktadır. Bu ilaç, iştahınızı düzenlemeye yardımcı olan bir hormon gibidir; uyarıcı bir ilaç değildir. Gebelikte ya da tiroid kanseri olanlarda kullanılmamalıdır.
Contrave (bupropion ve naltrekson):
Diyet ve fiziksel aktiviteye eklendiğinde kilo yönetimi için kullanılmaktadır. FDA tarafından onaylanmıştır. Bupropion, iştahınızı da azaltan antidepresan bir ilaçtır. Naltrekson genellikle bağımlılık sorunları olan kişilerde narkotiklerin veya alkolün etkilerini engellemek için verilir, ancak aynı zamanda açlığı ve yiyecek isteklerini de azaltabilmektedir.
Xenical (orlistat):
Yediğiniz yağların bir kısmını bloke ederek vücudunuz tarafından emilmesini engeller. Bu ilaç düşük kalorili diyetle birlikte kullanılmalı ve sadece yetişkinler tarafından kullanılmalıdır. Safra kesesi bozuklukları olanlarda ve hamilelerde kullanılmamalıdır. Orlistat, obezite tedavisinde diğer zayıflama ilaçlarına oranla daha güvenli olması sebebiyle ilk olarak tercih edilen ilaçlar arasında gelmektedir. Diğer zayıflama ilaçlarından farklı olarak, sistemik yan etkilerinin olmaması ve bağımlılık yapmaması orlistatın ayırt edici özelliğidir. İlaç kullanımının yağ emilimini azaltması sebebiyle eksikliği gözlenen yağda çözünen vitaminlerin takviye olarak alınması önerilmektedir.
Xenical genellikle bir miktar yağ içeren her ana öğünde günde 3 kez alınır (o öğün kalorisinin %30’undan fazlası yağ içermeyen). İlacı yemeğinizle birlikte veya yedikten 1 saat sonrasına kadar alabilirsiniz.
Yan etkileri:
Şiddetli mide ağrısı, belde şiddetli ağrı, idrarda kan, ağrılı veya zor idrara çıkma.
Yasaklanan Zayıflama Ürünleri
Fen- Phen Kombinasyonları:
İştah baskılayıcı bir ilaçtır. Bu ilaç kombinasyonu 2004 yılında FDA tarafından yasaklanıp piyasadan geri çekilmiştir. İlacı yasaklanmasının nedeni, etkin maddesinin kalp hastalıklarına ve pulmoner ödeme sebep olmasıdır. ABD’de, bu ilacı kullanan kişilerde, egzersize dayanıksızlık ve sağ kalp yetmezliğini beraberinde getiren pulmoner hipertansiyona olduğunu bildirmiştir.
Fentermin:
İştah baskılayıcıdır. Yapısal bağımlılık yapma potansiyelleri bulunmaktadır. Fentermin ABD’de 1970’lerin başında piyasaya girmiş 2000 yılında ise İlaç Avrupa Birliğinde kullanımdan kalkmıştır.
Sibutramin:
Sibutraminin, vücutta aktif metabolitlerine dönüşüp iştahı baskılayarak, doygunluk hissi vermektedir. Ülkemizde sibutramin etken maddeli ilaçların satışı Ocak 2010’dan itibaren durdurulmuştur. Yasaklanmış olmasına rağmen günümüzde sibutraminin, internet üzerinden “zayıflama hapı” adı altında satışının devam ettiği bildirilmektedir.
2010 yılında Kastamonu’da “zayıflama hapı” kullanan birinin enterit nedeniyle ölmesi sonucu piyasada “diyet hapı” adı altında satılan üç ürün toplatılmış, laboratuar analizleri sonucunda her üçünün de sibutramin içerdiği tespit edilmiş ve her üç ilacın da satışı Sağlık Bakanlığınca yasaklanmıştır.
Sonuç olarak, “zayıflama ürünleri” piyasada en çok talep edilen ürünler arasında yer almaktadır. Türkiye’de olduğu gibi, Avrupa ve Amerika’da da Sağlık Bakanlığının resmi ilaç denetimlerinin dışında kalması nedeniyle, çeşitli ürünler etkinliği ve güvenilirliği hakkında yeterli klinik bilgiler bulunmadan piyasaya sürülebilmektedir. Bu nedenle, “zayıflamak” amacıyla kullanacağınız formülasyonların; etkinlik ve güvenilirliklerinin yanı sıra, ürün kalitesinin uygunluğunu da sorgulamanız gerekir. Çabuk zayıflamak amacıyla asla önerilen dozların üzerinde miktarları denemeyiniz. Ayrıca, bu tip ürünler diyetle alınan vitamin ve minerallerin de emilimini azaltarak, uzun süreli kullanımlarda sağlık için olumsuz etkileri söz konusu olabilmektedir.
Öğr.Ecz. Hatice Özlem UVAT
Öğr.Ecz. Büşra MARAL
Kaynaklar
- 2020, drugs.com. https://www.drugs.com/health-guide/obesity.html (26.10.2020).
- Karataş E, Obezite Tedavisi, Eczacı Dergisi, 2019
- T.C. Sağlık Bakanlığı Reductil (Sibutramin) hakkında, Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü 22.01.2010 tarih 006064 sayılı yazısı.
- Kokaçya M.H, ve ark. Sibutramin İçeren Reçetesiz Zayıflama Ürününün İndüklediği İlk Manik Hecme,
- Journal of Mood Disorders 2014;4(3):126-9
- Giray B. Ve ark. Zayıflama Amacıyla Kullanılan Çok Etken Maddeli Bazı Preparatların Toksikolojik Açıdan Değerlendirilmesi: Fen-Phen ve Usnik Asit, Hujpharm, 2009;29(2):131-148
- 2019, erdemyesilada.com. https://www.erdemyesilada.com/tr/article/search.html?q=obezite (20.10.2020).