İçindekiler
Covid-19 ve Bağışıklık
Çin’in Wuhan kentinde Aralık 2019 tarihinde başlayan korona virüsü kısa zamanda tüm dünyayı etkisi altına alarak Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından pandemi olarak nitelendirilmiştir. Henüz etkili bir tedavi metodunun geliştirilemediği yeni tip koronavirüs (COVID-19) son dönemlerde ciddi morbidite ve mortalite sebebi olarak görülmektedir.
COVID-19 için etkili koruyucu ya da iyileştirici metotlar henüz net olarak belirli olmamakla birlikte güçlü bir bağışıklık sistemin koruyucu olabileceği düşünülmektedir (Güneş M et al. 2020). Bağışıklık sistemi insan vücudunu hastalıklara karşı koruyan güçlü bir savunma sistemidir.
Bağışıklık sitemini güçlendiren en önemli etkenlerden biri dengeli beslenmedir. Yetersiz beslenme, bağışıklık sistemini bozmakta, fonksiyonlarını baskılamakta ve enfeksiyon riskini artırmaktadır. Mevcut klinik gözlemlere dayanarak, her yaştan insan enfekte olabilmesine rağmen, bağışıklığı zayıf olan, yetersiz beslenen yaşlıların ve kronik hastaların daha kötü bir prognoza ve daha yüksek mortalite oranlarına sahip oldukları açıktır(Sarıtaş A et al. 2020).COVID-19 hastalarında ateş, titreme, takipne, solunum iş gücünün artması, hipoksi, inflamasyon,sitokinfırtınası, enerji tüketimini artırırken,bulantı, kusma ve ishal gibi GIS sorunlarına neden olarak besin alımını ve emilimini azaltmaktadır.COVID-19 hastalığının bulaşmasını önleyen veya tedavi eden herhangi bir mucize besin bulunmamaktadır. Fakat sağlıklı ve dengeli beslenme, fiziksel aktivite ve düzenli uyku ileCOVID-19 dâhil hastalıklara karşı bağışıklık sistemimizi güçlendirebilir, hastalık sırasında iyileşmeyi hızlandırabilir.
Sağlığımızı korumak, bağışıklık sistemimizi güçlendirmek için nasıl beslenmeliyiz?
Beslenmede protein, karbonhidrat, yağ, vitamin ve mineral öğelerinin yeterli miktar, oran ve çeşitlilikte bulunması yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesi için gereklidir. Artmış enerji ihtiyacından dolayı yeterli protein ve enerjiyi karşılanmalıdır. Vücudun önemli savunma mekanizmalarından olan antikorların görevlerini yerine getirebilmeleri için her gün yeterli protein alınması önemlidir.
A vitamini
Antioksidan olan beta-karoten, yağda çözünen bir biyoaktif provitamin olup güçlü bir bağışıklık sistemi için gerekli olan A vitaminine dönüştürülür. Bu vitamin çeşitli bulaşıcı hastalıkların tedavisinde terapötik bir etki göstermiştir; enfeksiyon yatkınlığını azalttığı bilinmektedir (Huang Z et al. 2018). Hücresel bağışıklık yanıtlarında ve antikor oluşumunda düzenleyici rol oynar. Bazı hayvan çalışmalarında ise COVID-19 enfeksiyonlarına karşı koruyucu özelliği olduğu gösterilmiştir. A vitamininin COVID-19 tedavisi ve akciğer enfeksiyonunun önlenmesi için de kullanılabileceği söylenmektedir (Khaled M B, Benajimin N 2020).
D vitamini
Vücutta anti-mikrobiyalpeptit sentezini sağlar ve antioksidan genler üzerine olumlu etki gösterir (Zhang J et al. 2020).D vitamini ve COVID-19 arasında ilişkilerin olduğuna dair çalışmalar bulunmaktadır. D vitamininin eksikliğinin solunum yolları enfeksiyon riskini artırdığı birçok çalışma ile gösterilmiştir (Grant W B 2020). Akut solunum yolları enfeksiyonlarında D vitamininin rolünü değerlendirildiği bir sistematik derlemede serumda düşük D vitaminin durumu ile hem üst hem alt solunum yolları enfeksiyonları arasında anlamlı ilişki tespit edilmiştir.COVID-19 pandemi süresince, karantina ve korunma tedbirleri nedeniyle güneş ile temasın azalması durumunda D vitamini takviyesi önem arz etmektedir.
C vitamini
Bağışıklık fonksiyonunu destekleyen, dokuların gelişimi ve onarımında gerekli koruyucu bir rol aldığı bilinen C vitamininin, üst solunum yolu enfeksiyonlarının alt solunum yolu enfeksiyonlarına dönüşmesini sınırladığı gözlemlenmiştir (Galanakis C M 2020). Klinik çalışmalar ayrıca yüksek doz oral C vitamini uygulamasının, viral enfeksiyonlara karşı belirli bir koruma sağladığını göstermektedir.
B vitamini
B vitamini eksikliği konakçı immün yanıtını zayıflatabileceğinden, bağışıklığın güçlendirilmesinde takviye edilmesi önerilmekle birlikte Covid 19 hastalarında B1 (Tiamin), B3 (Nikotinamid), B6 vitaminlerinin kullanımı hakkında spesifik bir bilgiye sahip değiliz.
Çinko (Zn)
Çinko eksikliğinin zatürre riskini arttırdığı, yüksek çinko seviyesinin (>70 μg/dl) ise azalttığı gösterilmektedir. COVID-19’un akciğerlerde neden olduğu zatürreye karşı, çinkonun potansiyel koruyucu bir mikro bileşen olduğu, 75mg/gün dozunun zatürre süresini kısalttığı bildirilmektedir (Skalny A V et al. 2020). Çinkonun tek başına veya D vitamini, C vitamini, laktoferin vb. biyoaktif bileşenlerle birlikte kullanımının COVID-19’a karşı etkinlik derecesi klinik çalışmalarla incelenmektedir (Zhang J et al. 2020).
Omega3 (n-3)
Omega-3 ve omega-6 yağ asitlerinin ağırlıklı olarak anti-inflamatuvar ve pro-inflamatuvar etkileri bulunmaktadır. Covid-19 hastalarında kullanımı faydalı olabilir. Bununla birlikte, Covid-19 da dâhil olmak üzere kritik hastalarda kullanımına dair herhangi bir öneri mevcut değildir.
Probiyotik
Probiyotikler, yeterli miktarlarda alındığında konakçıya sağlık yararı sağlayan canlı mikroorganizmalar olarak tanımlanmaktadır. Probiyotik takviyesinin bireylerde soğuk algınlığına karşı belirli bir azaltıcı etkisi olduğunu göstermiştir (Jayawardena R et al. 2020). COVID-19 hastalarında Lactobacillus ve Bifidobacterium türlerinin azaldığı bulunmuştur (Mak J W et al. 2020). COVID-19 pandemi döneminde probiyotik içeren gıdaların tüketiminin bağışıklık sistemini viral enfeksiyonlarına karşı desteklemede yardımcı olacaktır. Yoğurt, kefir, ayran probiyotikten zengin besinlerdir.
Karantina Döneminde Beslenme
Karantinaya bağlı yaşanan can sıkıntısı ve stres, karbonhidratlı gıdalara duyulan yeme isteğini artırır. Karbonhidratlı gıdaların tüketilmesi ise kişide özellikle iyi ruh hali ile ilişkilendirilen ve mutluluk hormonu olarak bilinen seratonin sentezini artırdığından kişi kendini rahatlamış hisseder. Ancak seratonin seviyesini şeker içeriği yüksek hazır, rafine gıdalarla yükseltmeye çalışmak hem stres hormonu olarak adlandırılan adrenalinde dalgalanmalara neden olarak stres yanıtını kötüleştirir hem de istenmeyen ağırlık artışlarına neden olur.
Karantinada stresle beraber uyku bozuklukları görülebilir bu yüzden akşam yemeklerinde seratonin ve melatonin sentezini teşvik eden yiyecekleri tüketmek önemlidir. Köklü sebzeler, koyu yeşil yapraklı sebzeler, kuru meyveler, badem, muz, kiraz ve yulaf gibi besinleri tercih etmek önemlidir.
Öneriler
| *Ev içinde yapılacak egzersizlerle fiziksel aktivite düzeyi artırılmalıdır. |
| *Rafine hazır gıdalardan, hamur tatlılarından, hamur işlerinden uzak durulmalıdır. |
| *Tatlı isteği, kuru meyveler, taze meyveler ve sıklığına dikkat etmek koşuluyla sütlü tatlılarla giderilmelidir. |
| *Karantinanın duygu durumunda yarattığı olumsuzluklarla baş etmede en etkili beslenme modeli; meyve, sebze ve tam tahıllı ürünlerden zengin, doymuş yağ içeriği düşük olan Akdeniz diyet modelidir. |
| *Posa tüketimine önem verilmelidir |
| *Bağışıklık sistemi üzerinde olumlu etkileri olduğu bilinen antioksidan vitaminler, D vitamini, omega 3, çinko, probiyotiklerin tüketimine günlük beslenmede özen gösterilmelidir. |
| *Tuz alımını günde 5 g ile sınırlayın. |
| *Her gün en az 8-10 bardak su için. |
| *Bağışıklık sistemini güçlendirmek düşüncesiyle, bilinçsizce takviye ürün kullanımından kaçınılmalıdır. |
Örnek Menü
| KAHVALTI: |
| *Mantarlı omlet (zeytin yağı ile hazırlanmış), *3 yemek kaşığı lor peyniri (çörek otu serpilmiş), *5-6 adet siyah zeytin *Söğüş domates *Salatalık *1 tatlı kaşığı bal *2 tam ceviz *3 ince dilim tam buğday ekmeği |
| ÖĞLEN: |
| *8 yemek kaşığı taze fasulye *6 yemek kaşığı bulgur pilavı *Salata (zeytin yağ + bol limonlu) *1 ince dilim tam buğday ekmeği *3 üçgen dilim kavun |
| ARA: |
| *1 sb Kefir *2 adet mürdüm eriği |
| AKŞAM: |
| *1 kase mercimek çorbası *Fırında levrek *Salata (zeytin yağ + bol limonlu) *2 ince dilim tam buğday ekmeği |
| ARA: |
| *1 OB şeftali *1 ÇB badem, fındık |
| 2200 kkal Protein: 112 g C vitamin: 148,8 mg A vitamini: 2302 μg Zn: 12 mg |
*Diyet kişiye özeldir, bu liste sağlıklı beslenme için örnektir.
UYARI/DİKKAT:
Bazı besin ve takviyelerin tüketimi, bireyin sağlık durumuna bağlı olarak olumsuz ve alerjen etkiler gösterebilir. Herhangi bir ilaç, takviye veya bitkisel ürün tüketmeden önce, mutlaka ilgili uzman bir doktora danışın. Her bireyin tıbbi geçmişine ve mevcut sağlık durumuna göre kararlar konun uzmanı tarafından verilmelidir. Bu çalışma, yalnızca bilgi amaçlı olarak oluşturulmuştur.
Stj. Dyt. Meysa Bakırcı
Stj. Dyt. Fatma Yıldırım